Jak zweryfikować kontrahenta, aby uniknąć uwikłania w oszustwo podatkowe?

VAT

Jak zweryfikować kontrahenta, aby uniknąć uwikłania w oszustwo podatkowe?

: P. A.; 16-05-2018; Odsłony: 7577

Pod koniec kwietnia Ministerstwo Finansów opublikowało dokument „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych”. Metodyka stanowi zbiór wskazówek, którymi powinni kierować się urzędnicy w ocenie dochowania należytej staranności w VAT przez przedsiębiorców.

Warto zauważyć, że Metodyka nie ma statusu objaśnień podatkowych, o których mowa w art. 14a § 1 pkt 2 Ordynacji podatkowej, tym samym nie można odczytywać jej jako bezwzględnie wiążącej urzędników, tudzież podatników. Niewątpliwie jednak warto zapoznać się z podstawowymi kryteriami, którymi będzie się kierować KAS w toku ewentualnych postępowań.

Organy administracji skarbowej odmawiają podatnikowi prawa do odliczenia naliczonego podatku VAT, jeżeli na podstawie obiektywnych przesłanek zostanie udowodnione, że skorzystanie z tego prawa wiązałoby się z oszustwem lub nadużyciem.

Konsekwentnie odmowa prawa do odliczenia podatku naliczonego ma miejsce w każdym przypadku, gdy sam podatnik popełnia oszustwo lub nadużycie, jak i wtedy, gdy podatnik wiedział lub powinien był wiedzieć, że przez nabycie towaru uczestniczył w transakcji związanej z oszustwem w zakresie VAT.

Jeśli więc istnieją przesłanki, by podejrzewać istnienie nieprawidłowości lub przestępstwa, to przezorny przedsiębiorca winien zasięgnąć informacji na temat podmiotu, u którego zamierza nabyć towary lub usługi, w celu upewnienia się co do jego wiarygodności (wyrok NSA z dnia 22 października 2014 r., I FSK 1650/13). Jak wskazał zaś WSA w Łodzi w wyroku z dnia z 22 stycznia 2015 r., I SA/Łd 998/14, ochrona prawna przysługuje tylko temu podatnikowi, który nie miał przesłanek podejrzewać, iż dopuszczono się nadużycia prawa, jak również wykazał się należytą starannością i dbałością o własne interesy w obrocie gospodarczym.

Zagadnienie usprawiedliwionej nieświadomości uczestniczenia w oszustwie podatkowym i zachowania należytej staranności pojawia się też w kontekście spełnienia warunków do zastosowania stawki 0% w wewnątrzwspólnotowej dostawie towarów. Jakkolwiek podatnik występuje tu w roli dostawcy, to pewne wymogi, zasady co do staranności doboru kontrahenta i jego weryfikacji, przebiegu dokumentowania transakcji czy zgodności tejże dokumentacji ze stanem rzeczywistym pozostają aktualne także przy dokonywaniu analiz w przypadkach, kiedy to podatnik jest nabywcą i odlicza VAT.

Jakie zatem kroki powinien podjąć podatnik postępujący według ugruntowanego w praktyce organów administracji skarbowej wzoru „przezornego przedsiębiorcy”, dochowującego należytej staranności kupieckiej?

I. WERYFIKACJA FORMALNEGO STATUSU KONTRAHENTA

1. Potwierdzenie rejestracji podmiotu jako podatnika VAT czynnego na dzień wystawienia faktury

w przypadku zagranicznych kontrahentów z UE

a) złożenie wniosku w trybie art. 97 ust. 17 u.p.t.u. do Biura Wymiany Informacji Podatkowych w Koninie za pośrednictwem poczty tradycyjnej (adres: Biuro Wymiany Informacji Podatkowej Izby Administracji Skarbowej w Poznaniu, ul. Poznańska 46, 62-510 Konin), poczty elektronicznej (adres e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.) lub telefonicznie (dla celów dowodowych zalecamy uzyskanie pisemnego potwierdzenia)

b) za pośrednictwem systemu informacji VIES – strony internetowej Komisji Europejskiej (adres: http://ec.europa.eu/taxation_customs/vies/)

Chociaż system VAT Information Exchange funkcjonuje na podstawie unijnego rozporządzenia, które nakłada na organy podatkowe państw członkowskich obowiązek udostępniania krajowej bazy czynnych podatników VAT oraz niezwłocznego uaktualniania informacji w systemie VIES, to administracja skarbowa nierzadko podnosi w toku postępowań, że uzyskanie danych na temat zidentyfikowania określonego podmiotu na potrzeby transakcji wewnątrzwspólnotowych ze strony internetowej prowadzonej przez Komisję Europejską jest obarczone, jak wynika z zamieszczonych tam informacji, ryzykiem błędu. Urzędnicy zarzucają podatnikowi, że skoro pomimo takiego ryzyka nie wystąpił, w trybie art. 97 ust. 17 u.p.t.u., do właściwego dla siebie naczelnika urzędu skarbowego lub biura wymiany informacji o podatku VAT o potwierdzenie numeru identyfikacyjnego VAT kontrahenta z innego państwa członkowskiego, to nie dochował wymogów należytej staranności przy identyfikowaniu danych niezbędnych dla prawidłowego dokonania wewnątrzwspólnotowej dostawy towarów. W tej kwestii wypowiedział się NSA w wyroku z dnia 23 listopada 2012 r. (sygn. I FSK 2178/11):

„Nie można wymagać od podatnika aby do zweryfikowania każdej transakcji wykorzystywał uprawnienie wynikające z art. 97 ust. 17-19 u.p.t.u. i zwracał się do naczelnika urzędu skarbowego o potwierdzenie zidentyfikowania podmiotu na potrzeby transakcji wewnątrzwspólnotowych w sytuacji w której dostawa wewnątrzwspólnotowa nie jest pierwszą transakcją z określonym kontrahentem ale kolejną z wielu, zawartą w ramach trwającej od dłuższego czasu współpracy, a kontrahent został wcześniej zweryfikowany w trybie określonym w art. 97 ust. 17-19 u.p.t.u. W takiej sytuacji pomocniczo posłużyć może strona internetowa KE.”

W świetle powyższego wyroku oraz praktyki organów podatkowych rekomendujemy, aby przy pierwszej transakcji z danym kontrahentem weryfikacja następowała przez złożenie wniosku bezpośrednio do Biura Wymiany Informacji Podatkowej Izby Administracji Skarbowej w Poznaniu.

w przypadku kontrahentów krajowych

a) złożenie wniosku do naczelnika urzędu skarbowego (właściwego dla kontrahenta) w trybie art. 96 ust. 13 u.p.t.u.

b) identyfikacja poprzez Portal Podatkowy MF (adres: https://ppuslugi.mf.gov.pl/) usługa: „Sprawdź podmiot w VAT”

W interpretacjach indywidualnych wydawanych przez organy podatkowe w imieniu MF potwierdzone jest stanowisko, że wydrukowany/zapisany komunikat otrzymany podczas weryfikacji on-line kontrahenta na Portalu Podatkowym należy traktować na równi z otrzymanym zaświadczeniem z Urzędu Skarbowego wydanym w oparciu o art. 96 ust. 13 Ustawy o VAT (tak np. w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 14.01.2016 nr IBPP1/4512-900/15/BM).

Z drugiej strony, w razie wątpliwości, co do wiarygodności i rzetelności kontrahenta, złożenie wniosku w trybie art. 96 ust. 13 daje możliwość wskazania w jego uzasadnieniu wszelkich podejrzeń, które urząd niewątpliwie powinien zweryfikować.

2. Sprawdzenie aktualnego wpisu we właściwym rejestrze

Należy dokonać weryfikacji wpisu działalności kontrahenta we właściwym rejestrze działalności gospodarczej – KRS/CEiDG dla przedsiębiorców osób fizycznych lub zagraniczne odpowiedniki tych rejestrów dla kontrahentów spoza Polski. W szczególności warto zwrócić uwagę, czy osoby zawierające umowę/dokonujące transakcji są umocowane do działania w imieniu kontrahenta.

II. OCENA CAŁOKSZTAŁTU OKOLICZNOŚCI TRANSAKCJI

1. Co powinno wzbudzić wątpliwości i może świadczyć o uczestnictwie w oszustwie podatkowym:

a) Brak ryzyka gospodarczego

Za nietypową należy uznać sytuację, gdy kontrahent (dostawca) lub podmiot działający w jego imieniu proponuje od razu dalszą sprzedaż dostarczonych przez siebie towarów wskazanemu nabywcy, a ten z kolei płaci za towar, zanim jeszcze dokonana zostanie płatność na rzecz pierwszego kontrahenta.

Przykładowy przebieg transakcji bez ryzyka gospodarczego:

spółka A oferuje towar za 200.000 zł spółce B;
spółka A wskazuje spółce B kontrahenta ‒ spółkę C, który jest chętny do nabycia towaru od spółki B za 210.000 zł;
spółka C płaci 210.000 zł na rzecz spółki B;
spółka B płaci 200.000 zł na rzecz spółki A ze środków otrzymanych wcześniej od spółki C;
spółka B zarabia 10.000 zł na transakcji, mimo że nie angażuje żadnych własnych środków finansowych, nie ponosi żadnego ryzyka gospodarczego oraz nie wykazuje żadnej inicjatywy
w przeprowadzeniu transakcji.

b) Kontrahent oferuje rabat w zamian za płatność w formie gotówkowej lub proponuje sztuczny podział transakcji na szereg płatności mniejszych niż 15.000 zł

c) Do uregulowania płatności wskazano dwa odrębne rachunki bankowe, rachunek podmiotu trzeciego lub rachunek zagraniczny, o ile nie ma to wyraźnego uzasadnienia ekonomicznego (np. umowa cesji, faktoring)

d) Cena towaru oferowanego przez kontrahenta znacząco odbiegała od ceny rynkowej bez ekonomicznego uzasadnienia.

Niska cena oferowanych przez kontrahenta towarów, powinna skłaniać do zachowania podwyższonych standardów przy sprawdzaniu danego kontrahenta. Decydujące znaczenie powinien mieć przy tym nie tyle sam fakt obniżenia ceny, ale to, czy istnieje ekonomiczne uzasadnienie dla takiego zachowania kontrahenta. Analiza rynkowości zastosowanej ceny uwzględniać musi specyfikę branży, etap obrotu (hurt, duży hurt, itp.) i jego wielkość. Znacząca różnica między ceną oferowaną przez kontrahenta a ceną rynkową może wskazywać, że celem transakcji nie było osiągnięcie zysku przez kontrahenta.

Przykładowe sytuacje:

nowo powstały podmiot oferuje „atrakcyjną” cenę w porównaniu do cen konkurentów, którzy działają na danym rynku przez wiele lat (np. jeżeli duży dystrybutor danego towaru nie jest w stanie zaoferować ceny porównywalnej z tą proponowaną przez kontrahenta);
bardzo atrakcyjną cenę oferuje kontrahent, który jest relatywnie małym przedsiębiorcą na danym rynku (nie dotyczy producentów danego towaru) i w związku z tym standardowo nie powinien był uzyskiwać np. tak dużego rabatu z uwagi na poziom obrotów – od producenta/dystrybutora tego towaru – który mógłby uzasadniać niską cenę.

e) Transakcja – bez ekonomicznego uzasadnienia – dotyczy towarów, które należą do innej branży niż ta, w której dotychczas działał kontrahent.

f) Warunki transakcji znacznie odbiegają od tych, które uznawane są w danej branży za gwarantujące bezpieczeństwo obrotu.

Wśród typowych warunków wskazujących na możliwość uczestnictwa w transakcjach mających na celu naruszenie prawa lub oszustwo można wymienić:

brak możliwości wprowadzenia do umowy dodatkowych zabezpieczeń, np. kar umownych;
brak możliwości ustaleń co do transportu, np. transport towarów od podatnika zawsze własnym transportem kontrahenta lub kolejnego nabywcy, brak możliwości ustalenia warunków transportu, magazynowania, miejsca odbioru towaru;
brak możliwości dokładnej weryfikacji jakości towarów, np. zakaz otwierania opakowań zbiorczych, nakaz wpisywania numerów fabrycznych towarów na opakowaniu zbiorczym bez możliwości porównania tych numerów z faktycznymi numerami na towarach.;
ograniczenie możliwości skutecznej reklamacji zakupionego towaru;
brak ubezpieczenia towarów i gwarancji mimo ich wysokiej wartości – w przypadku, gdy nie zastosowano innych form zabezpieczenia.

2. Jakie procedury zastosować?

a) Maksymalne możliwe sformalizowanie transakcji, tj.:

- zawarcie umowy (lub ustalenie warunków transakcji) w formie pisemnej

Jak zauważył WSA w Gdańsku w wyroku z dnia 16 lutego 2016 r., I SA/Gd 1510/15:

„Podatnik może zawierać umowy ustne, jednakże chcąc wywodzić ze zdarzeń tych korzystne dla siebie skutki prawne - i to w sytuacji powiązań osobowych - musi sobie zdawać sprawę z tego, że okoliczności zaistnienia zdarzenia będzie musiał udowodnić. Muszą istnieć dowody, że dana działalność gospodarcza jest prowadzona zgodnie z przepisami prawa. Starannie prowadzona działalność gospodarcza oznacza dokumentowanie wszelkich czynności, z których chce się wywodzić korzyści podatkowe, takie jak np. prawo do odliczenia podatku naliczonego. Podatnik nie czyniąc tego, decyduje się równocześnie ponieść negatywne konsekwencje niemożności ustalenia zdarzenia gospodarczego opisanego w fakturze”.

- gromadzenie pisemnych potwierdzeń realizacji poszczególnych etapów realizacji transakcji (np. potwierdzenie wydania/otrzymania towaru sporządzone przez drugą stronę transakcji – dodatkowo oprócz listu przewozowego CMR)

- płatność w formie przelewu bankowego

b) Zbadanie historii kontrahenta, np. referencje od innych, rzetelnych uczestników obrotu gospodarczego, ustalenie jak długo firma działa w danej branży

c) Ocena wiarygodności kontrahenta, w szczególności:

- czy ma wymagane prawem koncesje i zezwolenia;

- czy posiada odpowiednie zaplecze organizacyjno-techniczne (magazyny, park maszynowy, logistyka, pracownicy) charakterystyczne dla specyfiki danej branży;

- czy podmiot jest zarejestrowany pod adresem faktycznego prowadzenia działalności gospodarczej, szczególną podejrzliwość powinno wzbudzić zarejestrowanie firmy pod adresem tzw. „wirtualnego biura”;

- czy kontrahent będący spółką kapitałową dysponuje kapitałem zakładowym adekwatnym do okoliczności transakcji;

Ryzyko udziału w procederze oszustw podatkowych może mieć miejsce, jeżeli kontrahent będący spółką kapitałową (spółką akcyjną lub spółką z ograniczoną odpowiedzialnością) posiada kapitał zakładowy rażąco niski w stosunku do skali rzekomo prowadzonej działalności.

- czy jest obecny w internecie, mediach społecznościowych, podejmuje aktywne działania marketingowe.

Jeśli ten artykuł okazał się dla Ciebie wartościowy i chciałbyś dowiedzieć się, jakie procedury podjąć oraz jakie dokumenty zgromadzić, aby wykazać dochowanie należytej staranności w VAT, to polub nasz FanPage i zadawaj pytania w komentarzach.

Autorem tekstu jest Paweł Anuszczyk, doradca podatkowy w kanecelarii MyAdvice, z wykształcenia prawnik i ekonomista. Więcej o Pawle dowiesz się tutaj.